با توجه به روند فزاينده افزايش جمعيت منابع محدود و فقر و گرسنگي پنهان لازم است برنامه اقتصادي همه جانبي اي تدوين گردد در بخش کشاورزي و زير مجموعه آن دامپروري و پرورش طيور يکي از مواردي است که در کوتاه مدت و با هزينه کمتر مارا به اهداف اقتصادي مي رساند بدين لحاظ نياز به مديريت چنين واحدهايي است تا با تاکيد بر اصلاح نژاد طيور جهت بالارفتن راندمان توليدبهترين شرايط محيطي را فراهم نمايند. از اين لحاظ که غذا در پرورش طيور بيشترين هزينه را دارد مساله عمده و اساسي است کنجاله سويا امروزه به دليل کيفيت مناسب و اقتصادي سهم بسزايي در جيره طيور دارد بر اين اساس در اين مقاله سعي شده است که اهميت اين ماده غذايي را از لحاظ ترکيبات آن و مقايسه آن با ديگر منابع پروتئيني بيان نمايد . به طور کلي مي توان گفت که کنجاله سويا يک ماده غذايي بهداشتي و اقتصادي است و به لحاظ ترکيبات شيميايي مناسب در جيره طيور نقش مهمي ايفا مي کند. 

ترکيب مواد غذايي مورد نياز طيور 

خوراکهاي مورد نياز در تغذيه طيور از موادي مغذي تشکيل شده که پس از جذب و ورود به خون هر يک بطريقي در اعمال حياتي بدن حيوان نقش ايفا مي کنند مواد مغذي به طور کلي شامل کربوهيدراتها و چربيها ، پروتئين ها ، مواد معدني ، ويتامين ها ، آب و ترکيبات اضافي مي باشند. براساس نوع و شيوه پرورش طيور ازنظر گوشتي و تخمگذار بودن ونيز زمان پرورش درصدترکيبات فوق تغيير پذيرند و به انواع مواد غذايي نيازمند هستند جهت تعيين ميزان هر ماده غذايي در جيره طيور مي بايست به اين نکات توجه داشت که : ماده غذايي اقتصادي و بهداشتي باشد تمام نيازهاي لازم را تامين کند. يکي از مواد غذايي مورد مصرف در پرورش طيور ، کنجاله سوياست که پس از ذرت ، بيشترين اهميت را دارد و تمامي فاکتورهاي فوق را در بر ميگيرد بدين ترتيب لازم است شناختي بر آناليز مواد مغذي و ديگر خصوصيات آن داشت البته جهت روشن نمودن بيشتر مطلب سعي شده نيازهاي غذايي طيور مشخص گردد و سپس اهميت آن مطرح خواهد شد . 

پروتئين ها

پروتئين ها از واحدهايي بنام اسيد آمينه تشکيل شده اند و حدود 20 درصد وزن يک مرغ و 5/12 درصد وزن تخم مرغ از آنها ترکيب يافته است بعضي اسيدهاي آمينه به واسطه انتقال گروه آميني ازاسيدهاي آمينه ديگر بوجود مي آيند . ولي تعدادي تحت عنوان اسيدهاي آمينه ضروري به اندازه کافي در بدن حيوان ساخته نمي شوند اين دسته اسيدهاي آمينه عبارتنداز : آرژنين ، متيونين ، لوسين ، ايزولوسين ، گلوتامين ، هستيدين ، فنيل آلانين ، ليزين ، تريپتوفان ، تره ئونين  و والين . در تعادل جيره بيشتر به پنج اسيد آمينه آرژنين ، تريپتوفان ، ليزين ، متيونين ، و سيستين را ملاک قرار مي دهند . اصولا پروتئين ها شامل : دو منبع گياهي و حيواني است که بسته به خصوصيات ذکر شده مي توان به نسبت از ترکيب انها استفاده نمود معمولا فرآورده هاي با منشا حيواني توازن اسيد آمينه بهتري دارند و قادرند مواد معدني ضروري و ويتامين ها را تامين کنند در حال حاضر در تهيه خوراک طيور استفاده از مکملهاي پروتئيني حيواني کمتر از سابق است . از جمله مهمترين منابع پروتئيني حيواني مي توان از پودر ماهي ، پودر گوشت ، پودر خون ، پودر شير ، پودر گوشت استخوان دار پودر پر ، پودر کشک ، اب پنير خشک شده ، باقي مانده کشتارگاههاي طيور و مواد محلول ماهي را نام برد. امروزه با توجه به مشکلات تهيه مواد غذاي سرشار از پروتئين از منابع حيواني سعي شده ازمکملهاي پروتئيني نباتي که بيشتر فرآورده هاي فرعي کنجاله دانه هاي روغني هستند اين مساله را حل نمايند پروتئين هاي نباتي از لحاظ توازن اسيدهاي آمينه ، منابع فقيرتري هستند از جمله مهمترين منابع پروتئين هاي نباتي مي توان به غلات تقطير شده خشک ، کنجاله سويا ، کنجاله پنبه دانه ، کنجاله بذرک ، کنجاله کلزا ، کنجاله گلرنگ ، کنجاله کنجد ، دانه باقلا و .... اشاره نمود. از ميان آندسته پروتئين هاي نباتي که به طور معمول استفاده مي شوند کنجاله سويا اهميت بيشتري از نظر اسيد آمينه و ليزين دارد ولي در مجموع درکاربرد پروتئين هاي نباتي بايد ميزان و نوع اسيدهاي آمينه و نيز مواد سمي موجود در آن برآورده شود تازماني که از هر مکمل جديد تاريخچه مصرف مناسبي در دسترس نيست قبل از استفاده در جيره مي بايست به دقت مورد بررسي قرارگيرد.

اهميت کنجاله سويا در تامين پروتئين لازم در جيره طيور

سويا حاوي حدود 35 تا 40 درصد پروتئين و 18 تا 21 درصد چربي است وبه منظور توليد روغن و کنجاله توليد و فرايند مي شود با حرارت دادن به سويا کيفيت آن بهتر شده بازدارنده تريپسين غيرفعال شده و متيونين بهتر در دسترس قرار مي گيرد با وجود اين مي بايست دقت شود که ممکن است حرارت زياد به ليزين و احتمالا اسيدهاي آمينه ضروري ديگر صدمه رساند يا آنها را از دسترس خارج سازد ولي به طور کلي بيشتر تحقيقات بر اين نظر تاکيد داشته که کنجاله سويا براي حداکثر کيفيت پروتئين مي بايست حرارت مناسبي ديده باشند سويا که چربي آن گرفته شده باشد به دو صورت آسياب کامل يا پرک شده مصرف مي گردد با وجود اين لازمه حرارت دادن ايجاب مي کند که دانه ها به طور مناسبي فرايند شوند در آزمايشهاي تغذيه جيره هاي تمام چربي دار سويا به جوجه ها نتايجي به دست آمده که دانه هاي کامل يا دانه هاي آسياب شده مطلوب ترند اما بايد متذکر شد که در مناطقي که با مشکل کمبود روغنهاي نباتي مواجه اند اقتصادي تر آن است که فقط ازکنجاله استفاده شده و روغن ان جدا گردد. در تهيه کنجاله با جدا شدن روغن ميزان پروتين کنجاله حاصل به حدود 45 درصد رسيده و مقدار الياف فام آن حدوداً 6 درصد مي گردد کنجاله بدون پوسته معمولا با حداقل 50 درصد پروتئين استاندارد مي شود ومقدار الياف آن در حدود 3 درصد است کنجاله بدون پوسته مخصوصا در خوراکهاي پرانرژي جوجه هاي گوشتي مطلوب است . پروتئين سويا يک پروتئين با کيفيت است و حاوي مقادير سرشار از اسيدهاي آمينه ضروري است و درميان پروتئين هاي نباتي منبع عالي ليزين مي باشد و به عنوان يک منبع مناسب آرژنين ، گليسين وتريپتوفان به حساب مي آيدليکن مقادير اسيدهاي آمينه سيتين و متيونين موجود کمتر از حد دلخواه است متيونين  اولين اسيد امينه محدود کننده درجيره هاي پرانرژي بوده و حايز اهميت زيادي است بنابراين در جيره هايي که از سويا به ميزان زيادي استفاده مي گردد مي بايست از متيونين و مواد غذايي حاوي متيونين بالا به عنوان مکمل استفاده نمود.

عوامل محدود کننده استفاده از سويا در جيره طيور

علاوه بر اينکه ميزان اسيدهاي آمينه متيونين و سيستين در سويا پايين است کنجاله سويا حاوي تعدادي از مواد سمي محرک و ممانعت کننده شامل مواد آلرژي زا ، گواترزا و عوامل ضد انعقاد است از نظر تغذيه دام ممانعت کننده هاي پروتئاز که شش نوع از آن شناخته شده است حايز اهميت اند از اين ممانعت کننده ها عامل آنتي تريپسين و کونيتز و ممانعت کننده کايموتريپسين بومن برک اهميت خاصي دارندتغذيه دانه خام سويا و کنجاله حرارت نديده آن رشد حيوان را به تاخير مي اندازد يکي از دلايل آن وجود همين ممانعت کننده هاي پروتئاز است که باعث جلوگيري ازهضم پروتئين مي شوند همچنين شواهدي در دست است که فعاليت بيش از حد پانکراس در اين حالت اتفاق مي افتد همانطور که قبلا توضيح داده شد حرارات باعث غير فعال شدن اين ممانعت کننده ها مي گردد و از اين راه مي توان تا حدودي اين اثرات را خنثي کرد اگر از کنجاله سويا به عنوان منبع اصلي پروتئين جيره طيور استفاده شود مسايلي بروز خواهد نمودو کنجاله سويا از لحاظ ويتامين B فقير است وجهت رفع اين نقيصه بايد همراه با آن از مکملهاي ويتاميت و يا از پروتئين هاي حيواني نظير پودر ماهي استفاده کرد چنانچه کنجاله سويا با مواد فوق الذکر تکميل نگردد مرغهاي تخمگذار ، تخمهايي با قابليت جوجه کشي کم توليد نموده جوجه هاي حاصل نيز ضعيف و به علت کمبود ويتامين K در مقابل خونريزي حساس خواهند بود کنجاله سويا نسبت به دانه غلات ، کلسيم و فسفر غني تري دارد امادر صورتي که در جيره طيور در حال رشد يا مرغهاي تخمگذار ،جانشين پروتئين حيواني شود لازم است جيره غذايي مجددا ازلحاظ کلسيم و فسفر تنظيم گردد. کنجاله سويا حاوي 1/0 درصد جنيستين است که خواص گواترزايي دارد وتواني معادل 10 * 44/4 توان دي انيل استيلسترون از خود نشان مي دهد اين ماده تاثير روشني تاکنون از خود بروزنداده است .

مواد غذايي موجود در کنجاله سويا در مقايسه با نياز غذايي جوجه هاي گوشتي

بيشترين اهميت کنجاله سويا مربوط به پروتئين آن مي گردد اما به همراه پروتئين مواد ترکيبات ديگري نيز در آن وجود دارد . همچنين به منظور مقايسه نياز طيور و مقدار مواد غذايي که اين کنجاله مي تواند فراهم نمايد نيازهاي غذايي جوجه هاي گوشتي در سنين مختلف درج گرديده است .

مقايسه ميزان پروتئين کنجاله سويا و ديگر منابع پروتئيني

کيفيت اسيدهاي امينه پروتئين هاي حيواني نسبت به گياهي ارجحيت دارد اما هزينه بالاي اين پروتئين ها و برخي از آنهارا نمي دهد بنابراين لازم است از پروتئين هاي نباتي استفاده شود کنجاله سويا نسبت  به ديگر مواد گياهي باردارنده کمتري داشته و اسيدهاي آمينه لازم را فراهم مينمايد بنابراين از اين منبع پروتئين مي توان تا حد بالايي استفاده کرد .

نتيجه گيري

درمجموع ميتوان گفت کنجاله سويا ، ماده غذايي مناسبي جهت تامين پروتئين جيره طيور مي باشد که از لحاظ اقتصادي بهداشتي و ترکيبات موجود حائز اهميت است با توجه به عوامل محدود کننده استفاده زياد در جيره طيور توصيه مي شود ازمکملهاي پروتئيني مناسب همچون کنجاله کنجد ، پودر ماهي و غلات ويتامين ها و منابع تامين کننده فسفر و کلسيم حتي الامکان استفاده گردد بدين ترتيب مي توان جيره غذايي مناسبي مشتمل بر انواع مختلف مواد غذايي تهيه نمود .

منبع: مجله تغذيه دام وطيور – مهندس اسماعيل کرمي دهکردي